نژاد و ملیت های افغانستان

قسمت بیست و چهارم:جتها (اقوام دوره گرد)

نوشته: کریم پوپل نویسنده ویکی پیدیا

مردمانی دوره‌گرد و خانه ب‌دوش هستند که مشغول کارهای غریبانه کم در آمد بوده با مشقات زندگی دست وپنجه نرم می نمایند . در تعریف جهانی جتها اقوام خانه بدوش است که در خانه غذای خودرا پخت و پز نمی نمایند. در افغانستان مردم عادی جت به آنعده مردمان خانه بدوش خطاب می کنند که دارای شغل مانند سرائیدن موزیک رقاصگی میباشند . ولی در حقیقت کلمه جت تنها مشخص به یک قوم نیست بلکه چندین قوم دوره گرد را می گویند که به شغلهای غریبانه اشتغال داشته از آن طریق مایحتیاج خودرا پوره می نمایند. زنان مردان و اطفال این طایفه ها خیلی تیز هوش ذکی بوده در اجرا نمودن کارهای منفی خیلی مهارت دارند .

کوچی ها هم نوع از دوره گردان مواشی هستند . که در تابستان در دامنه کوهای هندوکش ودر زمستان در جنوب افغانستان پناه میبرند. در مجموع حدود 3میلون مردم افغانستان ضروریات زندگی خودرا از طریق شغلهای دوره گردی بدست می آورند. در افغانستان گروه بزرگی از این طایفه ها هندی , کشمیری بعضی از آنها در گذشته های خیلی دور از ممالک عربی ایران و آسیای میانه به اینجا آمده اند . ملیت غربت (جت) هزار سال قبل از شمال هند به افغانستان سپس به ایران کشورهای عربی روسیه اروپا و آفریقا مهاجرت نموده‌اند. غربت (جت )در ایران بنام کولی در روسیه و زیاده کشورهای اروپائی بنام سیگان در کشورهای عربی بنام زت در سایر کشورها نامهای مختلف یاد می‌گردند. شغل این اقوم کارگر کشاورزی , موسیقی رقص و کارهای غریبانه میباشد. در تعریف جاهای دیگر چنین آمده است . جتها قومی هستند فرومایه وصحرانشین. جتها در هندوستان و پاکستان نام طایفه ای است از اهل هنود و اکنون اغلب آن به اسلام شرف یافته اند . مردمان دلیر زحمت کش عادی و باشرف اند. در ایالت راجستان دهلی پنجاب زندگی دارند نفوس این ملیت در هند به ۸۳ میلون رسیده است . جتهای اروپائی یکی از اقوام قدیمی هند اروپائی هستند که در کوههای مجارستان و رومانی سکونت داشتند. کنون در سراسر اروپا جای گزین بوده دارای فرهنگ و لباس مخصوص میباشند.جتها معولا مسلمان سنی مذهب میباشند. تنها طایفه غوربت شیعه مذهب می باشند.

طوایف که در صنف دوره گردان و خانه بدوشان شناخته شده عبارتند از

۱. غربت دارای سه شاخه‌اند فراهی کیانی سایه وان. این طایفه هندی نبوده بلکه ایرانی است.

۲. شادی باز

۳. وانگ والا

۴. جت هراتی

۵. جت بلوچی

۶. جلالی

۷. پیکراخ

۸. جوگی

۹. موصلی

۱۰. هندکوان یا هندکی

۱۱. کوتانا

۱۲. شیخ محمدی

۱۳. قوال

۱۴ چلو یا چلی

۱۵. جاگاتی

۱۶. جوگی بالکانی

جوامع عمده اصطلاح جت در افغانستان بلوچ، غوربت ، جلالی، شادی باز، پیکراج ، وانگ والا ، جوگی، شیخ محمدی و موصلی شناخته شده است. بسیاری از این جوامع به واحدهای کوچکتر تبار معمولا با پسوند خیل یا کیل تقسیم مشخص گردیده است. . به جز از طایفه غربت ، که در آن بخش های فراهی ، کیانی، و سایه وان نام برده شده بود. بخش کوچکتر و کمتر شناخته شده جتها نیز وجود دارد که بنامهای کانگر , جولا, سادو, قوال , کولی , لولی , کالو , کوتانا , موکت دلاک , قبر کن مرده شوی چنگر میباشد.

محقق هندی بنام اپارنه راهو چهار خواص مشخص را ارائیه نمود که جت ها را متمایز می سازد از سایر اقوام عشایر و نمیه عشایری

1. در شهرها در خیمه های سفید زندگی دارند. در روستها و قریه جات نیز با خیمه سفید ویا سیاه زندکی می نمایند.

2. اینها در جامعه افغانی خویشرا غیر خودی احساس نموده خودرا بیگانه میشمارند.

3. چهره ناشسته لباس ناپاک در بدن همه بخصوص اطفالشان دیده شده معمولا از غذا ناپاک و ظیفه ناپاک استفاده می نمایند یکی از شغل آنها ربودن اطفال است.

4.چهره تاریک جسامت خورد مانند هندی دارند. که خلاف چهره های سایر افغانها میباشند.

شغل
شغل این گروه ها معمولا شباهت بین هم دارند. چوری گردنبد بزازی تار سوزن فروشی طبابت پیشگوئی پتره گری کهنه فروشی آهنگری دایره سازی فال بینی کف شناسی غربال سازی قفس حیوانات سازی تکری سازی درو گری , باد دادنی دانه , پایکوب دانه برنج ، دست فروشی کالا فروشی, گدائی پینه دوزی بوت کار گر زراعتی فروش ابزار زراعتی , دریه سازی فال بینی چال بازی شادی بازی خرس بازی مداری مارگیری رقص موسیقی آواز خوانی وغیره میباشد بعضی از طایفه جت بخصوص جت های مزاری به فحشا رو آورده اند. بعضی از این طایفه شغل خاصی دارند مثلا اکثرا طایفه غوربت شغل فروش غربان ترمیم بوت تبادله حیوانات را می نمایند در حالیکه شادی باز شغل فروش البسه مردانه را می نمایند .

شغل مردان جتها (دوره گردان) افغانستان

عبارتند از ساختن قفس پرندگان دست گردانی البسه فروش دریه و فروش البسه و چال بازی در دسترفروشی در شهرها مارگیری چرمگری سگ خر اسپ فروشی تکه فروشی ندافی پاکاری گندم و حبوبات , درو گری چیدن میوه جات وغیره میباشد. علاوه براین دارای شغل پتره گری ندافی مداری گری شادی بازی مارگیری دفع زهر مار فروش مار جادو گری میباشند.

زبان

ریشه اصلی زبان جتها سانسکریت و برخی زبانهای بومی هند همچون گویش بنگالی و گجراتی است که به مرور با زبان دری و پشتو و گویش‌ها و لهجه‌های محلی منطقه آمیخته شده است. عده آنان هنوز هم در محاورات درون قومی خود از همین زبان استفاده می‌کنند.در بلوچستان نام طایفه عشایر نشین جت«jatt» ست که شغل گله داری شتر و فرهنگ خاص شترداری را می نماید بدین نام شهرت داشتند. متاسفانه طی سالیان اخیر بجزء بخشی هایی از جت های شهرستان چابهار در بین سایر جت های بلوچستان فرهنگ شتر و شتر داری رو به منسوخ شدن می رود.

شتر داری متداول ترین شغل طایفه جت«jatt» ها بوده از مهمترین کانون پرورش شتر در بلوچستان منطقه دشتیاری و زرآباد می باشد محلات نیکشهر،کنارک،ایرانشهر،سرباز و خاش نیز در میان عشایر پرورش شتر و شترداری مرسوم بوده است و در حال حاضر از پرورش و خرید و فروش این حیوان در سایر نقاط بلوچستان خبری نیست و در برخی مناطق فقط بصورت انفرادی کاربرد دارد.

اقوام گردشگرو خانه بدوش

افغانستان

جت

در افغانستان طایفه که خاص جت نامیده میشود مردمان که دارای پوست هندی لاغر جلد گندمی تیره بوده مشتغل به رقص موسیقی و فحشا میباشد. در زبان عربی بنام زت یاد می گردند . زبان اصلی این طایفه جاکاتی میباشد. دینشان مسلمان داری مذهب سنی میباشند. نفوس جتهای رقاصه در حدود ۲۳۰۰ تن می رسد. جت که به زبان جاکاتی صحبت می نمایند فقط در افغانستان وجود دارد. این طایفه به نسبت شغل که دارند در جامعه افغان در حال انتقراض هستند. تعداد زیادی این طایفه توسط تند روان بقتل رسیده اند. تعدادکه موجود اند با گرسنگی وفقر دست وپنجه نرم می نمایند. عده از این مردم دارای شغل حلال مانند دستفروشی پیشگوئی موزیک و آهنگری را می نمایند.جتها همدیگر خود را چهار والا خطاب می کنند.

موصلی

مردم موصلی در ولایت لغمان بودباش داشته حدود یک تا سه فامیل موصلی درهر قریه جات علی شینگ و علینگار ولایت لغمان زندگی دارند. برخلاف دیگر اقوام گردشگر موصلی ها به کشت وکار زراعتی و کار گر زراعتی مشغولیت داشته در خانه های ثابت زندگی دارند. یک از وظایف این ملیت درو نمودن جمع آوری و غربال نمودن حاصلات تابستانی این ولایت میباشد. این فعالیت همه ساله توسط این مردم صورت میگرد . از پول که پیدا می نمایند از آن مصارف سالیانه خودرا می نمایند. علاوه بر این موصلی ها در فصل جمع آوری به کابل و کوهدامن نیز کار می نمایند. بنام کوهستانی یاد میشوند. زبان موصلی ها هندوکی یا هندوکشی است. جمعیت زیاد موسلی در پاکستان و هند زندگی دارند.

غوربت

این طایفه در سراسر افغانستان زندگی دارند. نفوس این ملت حدود ۹۷۰۰ نفرمیباشد که در حدود یک هزار فامیلی تثبیت گردیده است. این مردمها در شهرهای بزرگ و روستاها زندگی دارند.. شغل مردم غوربت غربال سازی و دارو فروشی، پینه دوزی، تبادله مواشی، فروش لباس مردانه، و تکه‌های مردانه می‌باشد. خون گرفتن و جوگ از شغل عمده این ملیت می‌باشد. عده زیادی از این ملیت از سال ۱۹۷۰ ببعد این ملیت گردشگری را ترک نموده طور خیلی ناچیز ممکن وجود داشته باشد. مردم غربت به استثناء قندهار کثرا شیعه مذهب از ایران بدینجا هجرت نموده‌اند؛ ولی در اصل مردم هندی هستند. زبان این ملیت غربتی است. زبان مردم غربت را در هرات مگدی در کابل و قندهار قزله گی می‌باشد. این ملت با تغیرات نام در آسیای میانه ایران اروپا شمال آفریقا و شمال آمریکا زندگی دارند.

منشع ملیت غربت

ملیت غربت یکی از ملیتهای هندی بوده دارای جلد تاریک چشمان سیاه میباشند. غربتهای رومانی نیز از این نسل میباشد که از مهاجران هند و اوروپائی نامیده میشوند. طور عموم درجهان غربت را بنامهای دماری و رومانی یاد می نمایند . زبان عربت و نو هاری هردو زبان غربت بوده بنام رومانی یاد میشود که یکی از زبانهای شمالی هند آریائی هندوستان میباشد. در ایران بنام کولی نام بین المللی آن گوپسی میباشد.

نام غربت رومانی از کلمه هندی بنام دوم گرفته شده . سپس دوم به روم تبدیل گردیده است. دوم مردی از طبقه پائین را گویند که از راه رقص و آوازخواندن احتیاجات خودرا پوره کند. خود کلمه غربت از عربی گوربت گرفته شده که مشکلات معنی می دهد. عربها مردم غوربت را نوهار گویند که کنون بنام نوهاری یاد میشوند. غربتها در هند شغل موزیک رقاصی و رقص با حیوانات و پرندگان را اجرا نموده لقمه پیدا مینمودند. معابد هند این طایفه را از خود راند. این قوم در شرق و غرب پراکنده شده زبانشان با زبانهای محل آمیزش نمود. غربتهای افغانی رانده شدگان شاه فارس است که در دشتهای قندهارزندگی را آغاز نموده بودند سپس به هرات و در قرن بیست در مزار شریف یکجا زندگی داشتند.

زیر شاخه های ملیت غوربت

طایفه غوربت دارای سه شاخه‌اند.

۱. فراهی در جوار کابل و ۱۰۰ فامیلی در پشاور زندگی دارند.

۲. سایه وان که در قسمت شرقی افغانستان زندگی دارند.

۳. کیهانی در غرب و در جنوب افغانستان زندگی دارند.

مردم سایه وان بخاطر دوره گرد شدند که ساکنین همجوار آنها خانه‌های آنها را خراب و خودشانرا از محیط راندند. مردمان غربت به اساس اینکه دروغ گو خیلی جنگره و غریب می‌باشند. اینها کار چرم گری را نیز می نمایندکه دارای بوی وتعفن می‌باشد. مردم غربت کوشش می‌نمایند که هویت خودرا پت نمایند. بدین لحاظ اینها در قریه جات گذاره نموده نمی نوانند. بعضاً در کابل آمده شغل و وهویت خودرا تغیر می‌دهند. عمده‌ترین فروشات این مردم غربال و پوست می‌باشد. این مردم در تابستان دوره گردی نموده در زمستان در کمپهای خویش به ساختن پوست مشغول می‌باشند.

فرهنگ

غربتها مردمان سخت سر مقاوم در برابر روزگار میباشند. کمافی سایر ملت افغان مردم دلیر میباشند. این طایفه معمولا در جوانی عروسی می کنند کمتر دیده شده که دو زن کنند. اگرزن دوم می نماید باید خیمه دوم را بنا کند. قبلا اینها خودشان خیمه می ساختند ولی اکنون خیمه پاکستانی را خریداری می نمایند. که بهتر تر است. خیمه های زنان گرانتر از مردان میباشد. زیرا زنان این طایفه در فروش مال و چال زنی شهرت دارند. مردم غربت معولا یکطرف خیمه را طرف غرب مکه می بندند تا در اثنای خواب پای شان طرف مکه دراز نباشد. وقتی که ادرار می نمایندروی خودرا طرف مکه نمی گیرند.

طایفه قوال

در لفت به معنی خوش صدا آواز خوان خوش صحبت معنی می‌دهد. در مغهوم قوال قوم هندی هستند که به موسیقی و آواز خوانی اشتغال دارند. گروه از این مردم موسیقی را ترک نموده به سایر شغل مشغولیت دارند. قوالها زیاده در ولایتهای مانند جلال‌آباد لغمان پکتیا خوست کابل لوگر زیست می‌نمایند. زیاده قوال‌ها در افغانستان به زبان پشتو صحبت می‌کنند. گروه محدود در شهرها به زبان دری صحبت می‌نمایند. مردان قوال آلات موزیک می سازند باجه سرنی دهل دوسره نیز می نوازند. زنان قوال نیز فعال بوده چوری فروشی تکه فروشی لوازم اریایش را در خانه‌ها بفروش می‌رسانند.

جتهای بلوسی هرات و مزار شریف

جتهای بلوس افغانی یکی از طایفه گردشکر افغانستان می باشند. در قسمتهای شمال غرب و جنوب افغانستان زندگی دارند. حصه این طایفه به فال بینی خون گیری قفس سازی تربیه سگ وغیره مشفول اند . ولی گروه بزرگ که در هرات و مزار شریف سکونت داشتند . دارای شغل موسیقی رقص بودند. مردان این قوم مصروف نگهداری اطفال بودند. پس از ورود جهادی وطالب عده زیادی از این مردم به قتل رسیدند باقی به کارهای دیگر اشتغال یافتند. گروه که به پاکستان مهاجر گردیده بودند دوباره به همان کار سابقه خود ادامه دادند. دین این طایفه اسلام سنی مذهب بوده دارای زبان بلوچی میباشند.

جتهای بلوچستان

مردم بلوچ به پرورش دهندگان شتر جت «jatt» می‌گویند که جت‌ها خود یک طایفه مشهور هستند که در بعضی نقاط بلوچستان بصورت پراکنده سکنی گزیده‌اند.

اصیل‌ترین و پرتعدادترین جت «jatt» های بلوچستان در مناطق مختلف شهرهای چابهار سکونت دارند و بعد از آن تعداد زیادی نیز در منطقه توتان و مهمدان و بخش‌هایی از چاهان در جنوب شهرستان نیکشهر نیز در حال گذران زندگی هستند که هنوز تعداد انگشت شماری به شترداری مشغولند.

در بلوچستان نام طایفه عشایر نشین جت «jatt» همواره یاد آور گله‌های شتر و فرهنگ خاص شترداری در میان این طایفه بوده است که متأسفانه طی سالیان اخیر بجزء بخشی‌هایی از جت‌های شهرستان چابهار در بین سایر جت‌های بلوچستان فرهنگ شتر و شتر داری رو به منسوخ شدن می‌رود.

شتر داری متداول‌ترین شغل طایفه جت «jatt» ها بوده از مهمترین کانون پرورش شتر در بلوچستان منطقه دشتیاری و زرآباد می‌باشد و نیکشهر، کنارک، ایرانشهر، سرباز و خاش نیز در میان عشایر پرورش شتر و شترداری مرسوم بوده است و در حال حاضر از پرورش و خرید و فروش این حیوان در سایر نقاط استان خبری نیست و در برخی مناطق فقط بصورت انفرادی کاربرد دارد.

جلالی

طایفه جلالی پیکراج شمال شرق افغانستان و شادی باز و وانگ والا شرقی افغانستان مردمان اصیل دیره اسماعیل خان و دیره غازی خان قسمت غربی دریای سند میباشند. قحطی و دشمنی باعث شد که عده کثیر این ملیتها سرزمین مادری خودرا رها نموده به افغانستان مهاجرت نمودند. کنون حدود ۵۰۰ نفر از جلالی گدا متجرب دست فروش و لباس فروش میباشند. حدود کمی از مردمان جلالی به تربیه شادی و شادی بازی مشفولیت دارند. خانمهای جلالی دسترفروشان میوه می باشند. جلالی های هرات و فراه برخلاف از جلالی های کورد شمرده میشوند.آنها فرهنگ مالداری و زمین داری دارند.

پیکراج

یکی از ملیت گردشگر بوده در کلاس جتهای شامل میباشند. مردمان پیکراج در سال 1970 در اثر خشونت و قحطی از مناطق غربی رود اندس دیره غازی خان و اسماعیل خان رانده شده بی خانه و سرگردان به افغانستان هجرت نمودند. این ملت در شهرهای تالقان قندوز مزار شریف میمنه زندگی می نمایند. مردان مردم پیکراج مشغول خرید و فروش خر اسپ و پتره گری ظروف چینی میباشند. زنان مردم پیکراج چوری فروشی می نمایند. دین آن اسلام سنی مذهب می باشند. زبان این طایفه اندکوان یا اندکی است.

شادی باز

طایفه شادی باز یا شادی وان درکابل جلال آباد گردیز و شمال افغانستان زندگی دارند. طایفه شادی باز مشغول دوره گردی تکه بزازی مردانه فروش عطریات ,تارسوزن فروشی ؛ نمایش دادن بازی خرس و شادی میباشند. زنان این طایفه چوری فروشی می نمایند. زبان این طایفه اندکوان یا اندکی است. دین آن اسلام سنی مذهب می باشند.

وانگ والا

این طایفه را بنام چوری فروشان یاد می نمایند. این ملت زیاده در شرق افغانستان مرکز , بامیان دای کندی زندگی دارند. شغل این مردم چوری فروشی تار سوزن فروشی بزاری البسه مردانه بوده در ولایات جنوب هندوکش بامیان ارزگان قلات و شمال افغانستان بفروش می رسانند.بعضی از مردان این ملیت مارگیر بوده نیز به دفع مار گژدم و غندل می پردازند. عده از این قوم کهنه زری کو فروشی ، بوت وکالا را در کابل می نمایند. بعض شان دکان کهنه فروشی بوت لباس را دارند. علاوه براین دارای شغلهای چون میوه چینی درختان , دهقانی میباشد. این ملیت مسلمان میباشد دارای مذهب سنی بوده بزبان اندکوان و دری پشتو ازبکی صحبت می نمایند.

کوتانا

یکی از اقوام گردشکر و دوره گرد افغانستان بشمار میرود. زبان این ملیت اندکوان دین اسلام مذهب حنفی می باشند. شغل این ملیت پاکاری گندم در فصل تابستان می باشد.

*جت در وبگاه مردمان جهان نوشته وبگاه مردم جهان

http://www.peoplegroups.org/explore/groupdetails.aspx?peid=23958

*کتاب زبان مخفی افغانستان جاتی صفحه ص 104 چپتر 6 در وبگاه جت ناشیونالیتی افغانستان

https://books.google.dk/books?id=ptUxBwAAQBAJ&pg=PA104&lpg=PA104&dq=jat+Nationality+of+Afghanistan&source=bl&ots=2XxDA62zCy&sig=h_ycONZ5OJV18sQdrfzwdLb1N7I&hl=da&sa=X&ved=0CE0Q6AEwBWoVChMInMX0maXlyAIVo45yCh2tnAYq#v=onepage&q=jat%20Nationality%20of%20Afghanistan&f=false

*مردمان دوره گرد اقوام دوره گرد افغانستان نوشته داوید جیم فلیپ در وبگاه

https://books.google.dk/books?id=54gyRnhIugkC&pg=PA295&lpg=PA295&dq=shadibaz+peopal&source=bl&ots=f-MFHD9FVK&sig=C_G1kQWqIaoipKVjWTHBmAqahXI&hl=da&sa=X&ved=0CE8Q6AEwB2oVChMI9Ye-mtXuyAIVBV8PCh0I9wPo#v=onepage&q=shadibaz%20peopal&f=false